دوران فراعنه مصر باستان : آخن آتون (دران یوسف پیامبر) - نونانخ آمون
آخِناتون (اخناتون) (به معنای کسی که برای آتون سودمند است) نام آغازینش آمنحوتپ چهارم (آمنحوتپ به معنای آمون خُرسند است) فرعون مصر باستان میان سال‌های ۱۳۵۲-۱۳۳۶ (پیش از میلاد) یا ۱۳۵۱-۱۳۳۴ (پیش از میلاد) بود. وی که از دودمان هیجدهم بود آیینی یکتاپرستانه را بنیاد نهاد که خدای آن آتون نام داشت.
او فرزند آمنهوتپ سوم بود و در آغاز برای جانشینی فرعون برگزیده نشده بود. ولی پس از مرگ برادرش توتمس او بدین جایگاه رسید. پنداشته می‌شود که او هم‌زمان با پدرش به پادشاهی پرداخته باشد. همسر او نفرتیتی بود.
فهرست مندرجات
۱ اخناتون پیشگام یکتاپرستی درمصر
۲ در آثار هنری
اخناتون پیشگام یکتاپرستی درمصر
مصریان در آن هنگام خدایان متعدد را می‌پرستیدند. اما اخناتون به یگانه‌پرستی روی آورد. او از دو معمار که در استخدام پدرش بودند سرود خورشید شهر تب را شنید:
« ای آفریدگار که زمین را آفریده‌ای، ...آفریدگار بزرگ که برای خلقت هزاران مخلوق رنجی عظیم برده‌ای...
آن که هرروز بر تمامی زمین می‌گسترد و همه جنبندگان زمین را می‌نگرد...
هر روز هر زمین او را هنگام طلوع می‌ستاید و به او نماز می‌گذارد.
»
وی با شنیدن این سرود و با گرایشی که به یکتاپرستی داشت بر آن شد که خدای ملی مردم تب را که آمون بود تغییر دهد و از آن پس او را آتون بنامد و نام خویش را از آمنهوتپ به اخناتون (ستایش‌گر آتون) تغییر دهد. وی دستور داد که در سراسر مصر آتون را بپرستند و او را خدای یکتا بدانند که خالق و حافظ همه موجودات است.
در آثار هنری
در مجموعه تلویزیونی یوسف پیامبر که در سال ۱۳۸۷ از شبکه ۱ تلویزیون ایران پخش شد، آمنهوتپ در نقش فرعون مصر در دوران وزارت یوسف پیامبر در این کشور به تصویر کشیده شده‌است. او در این سریال تحت تأثیر تعلیمات یوسف یکتاپرست شده، به رسالت او ایمان آورده، توسط یوسف در نیل غسل تعمید می‌شود و با همراهی یوسف به مبارزه با کاهنان آئین آمون‌پرستی برمی‌خیزد.
در رمان سینوهه مصری اثر میکا والتاری در سال ۱۹۴۵ راوی داستان در زمان این فرعون زندگی می‌کند و مدتی طبیب ویژه اوست.. فیلمی نیز بر اساس این داستان ساخته شده‌است.
نفرتیتی
نفرتیتی همسر اول آمن هوتپ چهارم
نفرتیتی همسر کبیر شاهانه (همسر اصلی) فرعون مصری آخناتون بود . او و همسرش به خاطر یکتاپرستی و تبدیل دین در تاریخ فراعنه اشتهار دارند. نفرتیتی همچنین در تاریخ مصر به خاطر زیبائیش شناخته شده‌است.
تندیس نفرتیتی، که معروف‌ترین تندیس مربوط به مصر باستان است، در موزه مصرشناسی برلین نگاه‌داری می‌شود. در مارس ۲۰۰۹ با سی‌تی‌اسکن این تندیس مشخص شد که یک مجسمه دیگر در داخل آن قرار دارد که چهره نفرتیتی را به گونه‌ای متفاوت، با جزئیات بیشتر و با زیبایی کمتری تجسم کرده‌است.
لودویگ بورشارت، مصرشناس مشهور آلمانی در حفاری‌های سال ۱۹۱۲ میلادی، تندیس نفرتیتی، ملکه مصر باستان را کشف کرد و آن را به آلمان فرستاد.
توت‌انخ‌آمون
توت‌انخ‌آمون یا توت‌عنخ‌آمون (*tuwt-ʕankh-yamān) (معنای نام: پنداشت زنده آمون)(پادشاهی ۱۳۳۳-۱۳۲۷ (پیش از میلاد)
یازدهمین فرعون مصر باستان از دودمان هژدهم یا همان پادشاهی نو شناخته می‌شود. نام آغازینش توت‌انخ‌آتون(به معنای : پنداشت زنده آتون) بود.
آرامگاه او در روز ۴ نوامبر سال۱۹۲۲ در دره پادشاهان توسط هاوارد کارتر به‌تقریب دست نخورده یافته شد. این یافته را نشریات پخش کردند و توجه عامه به مصر باستان بسیار افزایش یافت.
او رهبر بازگشت از آیین آتونیسم به آمونیسم، آیین باستانی مصر بود و در نه‌سالگی به پادشاهی رسید. وزیر و جانشین احتمالی وی آیه شاید بر بسیاری از تصمیمهای سیاسی او اثرگذار بوده باشد. توت‌انخ‌آمون از نامدارترین فرعون مصر باستان است و عامه مردم او را با نام پادشاه توت می‌شناسند.
فهرست مندرجات
۱ کودکی و پادشاهی
۲ مرگ پادشاه
۳ گنج توت‌انخ‌آمون
۴ انتقام فرعون
کودکی و پادشاهی
مجسهٔ آمون، ساخته شده به دستور توت‌انخ‌آمون.
شجره‌نامهٔ توت‌انخ‌آمون هنوز به طور دقیق شناخته نشده است و نظریه‌های گوناگونی وجود دارد. مثلاً مورخان نمی‌دانند که آیا او فرزند آخناتون است یا آمنهوتپ سوم و یا حتی آیه، کشیش بزرگ آمون.
توت‌انخ‌آتون در ۹ سالگی با سومین دختر آخناتون و نفرتیتی، انخ‌اسن‌پاآتون (کسی که برای آتون زندگی می‌کند) ازدواج می‌کند و پس از مرگ اسمنخکاره، با نام توت‌انخ‌آمون به پادشاهی می‌رسد. همسر جوانش نیز نام انخ‌اسن‌آمون (کسی که برای آمون زندگی می‌کند) را برای خود برمی‌گزیند.
فرعون جوان، تحت تأثیر وزیرش آیه، دستور می‌دهد که تمامی نام‌های آتون و آخناتون را از معابد پاک کنند و نام آمون را که در دورهٔ حکومت آخناتون حذف شده بود دوباره حک کنند. از آن پس، به دستور کشیشان، بردن نام آخناتون که جنایت‌کار بزرگ خوانده می‌شود قدغن است. او پایتخت خود را شهر تب (که از زمان آخناتون رها شده بود) قرار می‌دهد و حدود ۱۰سال حکومت می‌کند، بی آن که پادشاهی او جلال یا درخشندگی خاصی داشته باشد. وی آخرین فرعون دودمان شکوهمند هجدهم است؛ آیه پس از چهار سال پادشاهی حکومت را به رامسسیان (دودمان نوزدهم) می‌سپارد.
مرگ پادشاه
درهٔ پادشاهان، ورودی آرامگاه توت‌انخ‌آمون
توت‌انخ‌آمون در ۱۹ سالگی ، در حوالی ماه ژانویه بی آن که جانشینی از خود برجای بگذارد می‌میرد. مرگ او برای مصریان غیر منتظره است و مقبرهٔ وی هنوز تکمیل نشده است. بنابراین تابوت وی را در مقبره‌ای دیگر قرار می‌دهند که نسبتاً ساده است. احتمال می‌رود که این آرامگاه برای آیه ساخته شده بوده باشد، که با وجود سن بالایش پس از توت‌انخ‌آمون بر تخت می‌نشیند.
علت مرگ توت‌انخ‌آمون امروزه معمایی است که هنوز حل نشده است. متخصصینی که پس از کشف آرامگاه توسط هاوارد کارتر و لرد کارناروون مومیایی را مطالعه کردند متوجه هیچ‌گونه آسیب‌دیدگی بر روی بدن نشدند و این نظریهٔ هرگونه مرگ اتفاقی یا خشونت‌آمیزی را دور می‌کند. ولی برخی جراحت کوچکی را در نزدیکی گوش چپ کشف کردند که می‌تواند نشان دهندهٔ این باشد که فرعون جوان دچار خونریزی مغزی شده است.
جمجمهٔ مومیایی توت‌انخ‌آمون
توت‌انخ‌آمون و انخ‌اسن‌آمون در باغی رؤیایی
مرگ توت‌انخ‌آمون پایان دودمانی است که با اهمسه یکم شروع شد. این فرعون جانشینی از خود برجای نمی‌گذارد. البته مومیایی دو دختر سقط شده در مقبرهٔ او پیدا شده است که گمان می‌رود فرزند او و انخ‌اسن‌آمون می‌باشند. همچنین به نظر می‌رسد انخ‌اسن‌آمون از پادشاه هیتیها درخواست فرستادن پسری کرده است تا بر تخت مصر بنشیند، ولی این فرستاده هیچگاه به آب‌های نیل نمی‌رسد. احتمال دارد که انخ‌اسن‌آمون پس از مرگ همسرش با آیه، وزیر و جانشین توت‌انخ‌آمون ازدواج کرده باشد. ولی در مورد او هیچ چیز معلوم نیست، زیرا پس از مرگ همسرش هیچ اثری از او باقی نمانده است.
گنج توت‌انخ‌آمون
تخت پادشاهی توت‌انخ‌آمون
توت‌انخ‌آمون در مقایسه با دیگر فرعون‌های بزرگ تاریخ مصر ثروت عظیمی ندارد، ولی آنچه گنج او را از سایرین تمایز داده است مقبرهٔ دست نخورده‌اش است که در تمامی این سال‌ها از هر دزدی به دور مانده است. و این در حالی است که آرامگاه‌های فراعنهٔ بزرگ هزاران بار در طول تاریخ مورد دست‌برد دزدان قرار گرفته است. البته به نظر می‌رسد که مقبرهٔ این فرعون جوان دو بار بلافاصله پس از مرگش دچار دزدی مختصر شده است. اما این دزدان در مقبره بی‌نظمی از خود برجای نگذاشته اند و ظاهراً به دنبال وسایل کوچک فلزی و سبک بوده‌اند. آنچه آرامگاه توت‌انخ‌آمون را از دست‌برد نجات داد ورودی کوچک و پنهان شده در زیر سنگ‌ها بود که در طول همهٔ این سالیان جلب توجه نکرد. به‌علاوه، توت‌انخ‌آمون دورهٔ حکومت کوتاه و بی‌غوغایی داشت و گنجینهٔ او عظیم نبود؛ به همین دلیل پس مدت کوتاهی به فراموشی سپرده شد.
چهارمین تابوت توت‌انخ‌آمون به تنهایی از ۱۱۰۰ کیلوگرم طلای خالص ساخته شده بود. در یکی از اتاق‌های مقبرهٔ او حدود ۶۵۰ وسیله (جام، کوزه، مجسمه، تخت، گنجه، ...) پیدا شد که تعدادی از آن‌ها با طلا و سنگ‌های گران قیمت تزیین شده بودند. در این اتاق همچنین یادگارهای وی از دوران کودکی قرار داشتند: اسباب‌بازی‌های ارزشمند، پر، میز و صندلی‌های کوچک، ... در همان اتاق تخت‌هایی روان با سرهای گاو، شیر، اسب‌آبی و تمساح، تخت پادشاهی فرعون، لباس‌هایی از پوست پلنگ، گنجه‌هایی از عاج و جواهرات پیدا شد. از ارزشمندترین اشیأ در این اتاق می‌توان به مجسمه‌هایی از طلای خالص و درشکهٔ شکار فرعون اشاره کرد. در جمع بیش از ۳۵۰۰ شیٔ از آرامگاه توت‌انخ‌آمون جمع‌آوری شد.
چنین شکوهی سؤالی را به دنبال داشت: آرامگاه‌های کاملاً غارت شدهٔ فراعنهٔ بزرگ چه چیزهایی را می‌توانست در بر داشته باشد، وقتی مقبرهٔ کوچک فرعونی ساده که ۱۰ سال بیشتر حکومت نکرده بود (آن نیز در سنین کودکی و نوجوانی) چنین شکوهمند بود؟
انتقام فرعون
هاوارد کارتر در حال بررسی تابوت توت‌انخ‌آمون
مرگ ناگهانی لرد کارناروون، مسؤل جست‌وجو در مقبرهٔ توت‌انخ‌آمون باعث شایعه‌ای شد که مدت‌ها در اکثر رسانه‌های سراسر جهان با حرارت دنبال شد. جملهٔ معروفی که بر روی درب ورودی مقبرهٔ فرعون نوشته شده بود («مرگ هر کسی را که خواب فرعون را به‌هم بزند دربر خواهد گرفت.»)، باعث شد که مردم از طلسمی حرف بزنند که تمامی افرادی را که در کشف آرامگاه توت‌انخ‌آمون دست داشتند از بین می‌برد. شایعهٔ این که لرد کارناروون به دلیل نیش عقرب، حیوانی مقدس در مصر باستان، مرده است در سرار مصر پیچید، در حالی که او به دلیل عفونت پس از نیش نوعی پشه جان داده بود. آنچه باعث دنباله‌دار شدن ماجرا شد مرگ‌های ناگهانی دیگری بود که پس از این حادثه اتفاق افتاد:
قناری‌ای که هاوارد کارتر هر روز با خود به زمین‌های کندوکاو می‌برد توسط مار کبری‌ای (حیوانی مقدس دیگر) خورده‌شد.
ریچارد بثل، منشی جوان هاوارد کارتر و به دنبال او پدرش، لرد وست‌بری به طور ناگهانی مردند.
پروفسور لافلور ، مسؤل مطالعهٔ اشیاء یافته شده در مقبره ناپدید شد.
همسر لرد کارناروون، باستان‌شناسی به نام داگلاس رید و استاد دانشگاهی به نام داگلاس دری نیز جان سپردند.
مأموری که توسط کارشناسان نگران مصری به درهٔ پادشاهان فرستاده شده بود نیز مرد.
در مجموع، ۱۷ کارشناس و دانشمند در مدت کوتاهی از بین رفتند؛ و این باعث شایعهٔ انتقام توت‌انخ‌آمون شد. آنچه بسیاری از مردم را حیرت‌زده ساخت این بود که هاوارد کارتر، کاشف اصلی آرامگاه، سالم به انگلستان بازگشت.
چو ایران نباشد تن من مباد